Venres, 29 Mar. 2024

Actualizado10:50:26 PM GMT

Terceira xornada.

Correo-e Imprimir PDF
malagueira

Madrugamos coa idea de percorrer o gran conxunto histórico-artístico de Évora. Primeiro, arrancando dende o Rossio de São Brás, contornámola en coche para ter unha idea xeral do seu tamaño, murallas, accesos, bordos e silueta; despois, paseámola. É posible que o punto máis monumental desta cidade se sitúe arredor da catedral e o templo romano, non obstante atraeume máis, como espazo urbano, o modo que teñen de relacionarse coa Praça do Giraldo as rúas que lle son máis próximas. A praza mostra unhas dimensións acordes ao tamaño da cidade e as rúas engárzanse con ela de forma maxistral. Os soportais entran e saen tanxencialmente ao seu lado de maior dimensión e, despois, continúan atando e conformando o tecido urbano sen que se produzan saltos bruscos na trama. As que chegan á praza perpendicularmente ás asoportaladas, seguindo as liñas de máxima pendente do terreo, desembocan nela abruptamente; de xeito secundario, sen cerimonia.

Levabamos tempo subindo e baixando as rúas de Évora e no estómago xa non retiñamos nin o rastro do borrego assado da noite anterior; necesitabamos almorzar. Fixémolo nunha pequena terraza, moi concorrida, situada na rúa República, a escasos metros da Praça do Giraldo. Unha vez deglutidos os bolinhos de arroz, acompañados de senllos chás de camomila, adquirimos o ton conveniente para continuar. Facéndoo, comprobei con satisfacción como a cidade bota man dos propios recursos e reconverte os usos: parte do acueduto do século XVI, perdida a súa función orixinal, agora é muro de peche, e algúns dos seus ollos funcionan como portas e ventás de distintos edificios que o fixeron seu; noutros asómanse edificios completos. Un acueduto, este da Água da Prata, construído polo arquitecto Francisco de Arruda, o autor da lisboeta Torre de Belém, probablemente sobre os restos do de orixe romana; e descrito en Os Lusíadas, o gran poema épico que Camões construíu utilizando a Vasco da Gama como vehículo. Tamén me fixei que na cidade, e na zona, existe o costume de revestir os paramentos de pedra con argamasa; ata aquí todo ben: unha práctica común, que en ocasións busca realzar ocos e composicións e noutras ten fins prácticos ou cobre lenzos executados con pedra de mala calidade. O que me estrañou foi que ese revestido se deixe rematado dunha cor que é réplica do da pedra e, sobre todo, que se despece mediante sucos coma se en realidade fosen perpiaños. Segundo parece, é tradición en toda esta área; non me gusta, inquiétame.

Non visitaba a Quinta da Malagueira, o barrio de Évora levantado polo mestre Álvaro Siza, dende o ano dous mil tres, e un dos obxectivos da viaxe era regresar a el. A primeira impresión foi de forte decepción debido á falta de mantemento de varios dos espazos públicos e á tremenda transformación que segue sufrindo a arquitectura a mans dos  usuarios. Sobre este último particular xa se pronunciou en varias ocasións o propio Siza, aceptándoo como unha consecuencia natural da apropiación do obxecto arquitectónico e así debe entenderse, pero todo ten un límite que non debería ser superado. Máis tarde, mentres percorría o barrio e comprobaba como algunhas das casas están totalmente tapiadas e fóra de servizo, funme atopando cos distintos equipamentos e o meu estado de ánimo mellorou. Siza traballou para esta barriada de casas humildes coa mesma intensidade a como o faría para dar resposta ao encargo dun potentado; e utilizou os mesmos materiais. Resultou emocionante achegarse outra vez ao auditorio, e entrar nel. Unha peza moi sinxela, ao aire libre, de carácter abstracto, que transmite maxia apenas te sitúas no escenario. Con todo, a mellor sorpresa e maior emoción xurdiu casualmente.

Querendo observar de preto unha pérgola, que entendía proxectada por Siza, subo uns chanzos entre muros e desembarco nun espazo amplo pechado ao fondo por unha edificación alongada, de clara evocación alentejana, na que inmediatamente recoñezo, unha vez máis, a autoría do arquitecto. Non a coñecía - resultou ser o Centro Social Cooperativo -. Entrei con cautela, pedín unha cervexa, empecei a observala, atopei algunhas imaxes coñecidas que ata ese momento non sabía situar, pedín permiso para tirar fotografías e, mentres María José consumía a auga que lle acababan de servir, percorrina na súa totalidade sen présa ningunha. Entretívenme contemplando os atinados deseños do mobiliario integrado e bañándome na cálida luz que irradiaban os seus lucernarios.  Ao final, o home que a rexenta, un individuo servizal, duns sesenta anos mal levados, baixo, miúdo, de face acoitelada polo indulxente sol alentejano, e olliños nerviosos sobre os que cimbran uns flocos propiamente xuvenís, faloume dos seus pareceres sobre a obra, das achegas téxtiles da súa muller - aceptables - e mostroume un dos cinceiros fixos orixinais, hoxe desmontados para evitar que se fume no local. Sucedeu todo tan inesperadamente, foron tantas as facilidades, e sentín tanto a obra que, cando sentei no coche, só a presenza de María José e o meu pudor impediron que chorase abertamente. Tiña imperiosa necesidade de facelo, pero contiven as bágoas como puiden. María José nada notou. Collemos ruta.

Había tempo que viña soando Ellington cando cruzamos, sen deternos, Reguengos de Monsaraz en dirección á parroquia de San Pedro do Corval. San Pedro, un pequeno grupo de casas encaladas aliñadas a ambas as dúas marxes da estrada, é o centro cerámico máis importante do Alentejo e un dos máis importantes de Portugal. Despois de varias tentativas, finalmente detivémonos na Olaria Patalim, que resultou ser o taller máis antigo da vila, e estivemos a conversar coa xove muller do ceramista ao lado do antigo e inicial forno, hoxe en desuso. El estaba a traballar e, polo que puidemos comprobar, non era de moitas verbas. Informámonos dos barros e dos cromatismos tradicionais, e seguindo a información adquirimos dúas pezas. Pouco tempo despois subiamos polas empinadas costas que nos levarían á fortificada e bela poboación de Monsaraz.

Monsaraz aséntase na parte máis alta dun curuto lineal e case pelado. Está rodeada por muralla medieval dende a que se domina unha impresionante paisaxe, a varios quilómetros de distancia, que abrangue os catro puntos cardinais. Un extremo da cerca ocúpao o castelo, hoxe reconvertido en praza de touros; no outro emprázase a porta principal de acceso á cidade - a Porta da Vila - unha de cuxas torres foi colonizada, hai tempo, polo Campanil do Relógio. Ambos os dous extremos comunícanse a través das rúas Santiago e Direita - a Rúa Direita portuguesa é sempre rúa principal; é a equivalente á Calle Mayor castelá -. A metade de percorrido desta última as casas brancas retíranse para dar cabida á máis  importante praza da poboación - a Praça Velha - arredor da cal se distribúen: a Igrexa matriz de Nossa Senhora da Lagoa - arquitectura Chã do século XVI -, o reconstruído pelourinho, a Casa da Misericórdia, e os antigos Paços da Audiência, do século XIV, coas súas pinturas ao fresco. Máis abaixo, a media aba e extramuros á muralla medieval, esténdese o resto do casarío arredor da praza de San Bertolomeu protexido pola complexa armazón defensiva, do século XVII, levantada con motivo das guerras de Restauração.

Eran máis das tres da tarde e, animados pola beleza do lugar, decidimos tomar algo antes de volver á ruta. Encamíñannos a unha pequena tasca, situada no Largo do Castelo, atendida por unha moi nova e espelida portuguesa. Entramos. Case unha hora máis tarde, unha vez rematados o xamón e os embutidos de porco preto e o queixo de Nisa, un curado de ovella, que a portuguesa nos aconsellou como produtos fríos representativos da zona, baixamos ata o lugar que ocupa o Convento da Orada, do século XVIII, tras o que se sitúa o reconstruído crómlech do Xerez. Vémolo; creo oír: os monumentos megalíticos do Alentejo, tan abundantes como importantes, poden ser un bo motivo - hai outros - para repetir visita.

De camiño a Estremoz paramos en Redondo, outra antiga poboación e tamén importante e tradicional centro cerámico. E visitamos o seu casco amurallado, pero antes de acceder a el parei a debuxar o pelourinho que se empraza aos pés da Porta do Postigo. Xa dentro, percorremos o antigo Celeiro do Povo, do século XVI; un edificio de certo interese arquitectónico debido á estrutura de arcadas en ladrillo macizo, hoxe reconvertido en lugar de cata dos viños que tanta fama lle dan a Redondo, e ao Alentejo. Na mesma rúa do Castelo, tamén entramos á única olaría que se empraza murallas dentro - Olaria Mértola - e comprobei o porqué das enormes dimensións das chemineas destas casas alentejanas: de igual xeito a como acontece no resto da arquitectura tradicional atlántica de uso residencial, a cociña é a peza básica, o elemento xerador; o grande espazo do fume, segundo definición de Yago Bonet Correa. Despois de charlar coa ceramista, contemplar o seu traballo e ver o que queda da casa, saímos pola Porta da Ravessa en dirección ao Convento de Santo Antonio, onde se empraza o Museu do barro. Ante o edificio, conformámonos con observar o cemiterio que no XIX se construíu dentro da súa cerca; non entramos ao museo, por esta vez xa tiñamos ración máis que suficiente de potas, pratos e barreños.

Deixamos atrás o son das carricantas de Redondo e saímos en dirección a Estremoz, con intención de facer noite nesta poboación. Chegamos ao atardecer. Estremoz é unha cidade que por situación, igual que tantas outras, debuxa no horizonte a silueta do extenso e complexo sistema defensivo presidido, no máis alto, pola torre medieval Dos Três Reis e a Capela da Rainha Santa. Anexo a esta torre mandara construír o rei trobador D. Dinís o Paço Real, hoxe desaparecido, para residencia propia, e nel morreu, morto el, a súa esposa; a que fora infanta de Aragón e despois raíña santa de Portugal: Dª Isabel.

Moi próxima, a este conxunto edificado, emprázase a galería gótico serodia do Paço da Audiência, e admirándoa lembrei que, en relación a estes edificios históricos da cousa pública, Portugal conserva un Domus Municipalis de maior antigüidade e interese que estes Paços municipais visitados hoxe; atópase dentro do recinto fortificado da cidade de Bragança, en Tras-os-Montes, e é o único de estilo románico que existe na Península Ibérica. Digno de ser visitado.

Estremoz, rica en mármore, esténdese branca aos pés deste outeiro de colonización medieval rodeada por unha muralla abaluartada, e ten como centro da vida pública a praza do Rossio; por ela, entre os coches, deambulan sen rumbo aparente un grupo de esqueléticos cans. Ao tempo, a todos, sobrevóaos unha tupida bandada de birrios. É unha cidade tranquila, que parece estar un pouco lonxe de todo aínda tendo unhas aceptables comunicacións.

En Estremoz, xa quere anoitecer; María José quita o sombreiro e cos dedos, unha e outra vez, esponxa e ordena o cabelo. Camiña cansa. Non damos atopado sitio axustado aos nosos intereses para durmir e finalmente decidimos mudar de plan e achegarnos a Elvas; antes, saciaramos a sede n´A Cadeia Quinhentista, sentados á beira do recordo da Rainha Santa. Tampouco en Elvas atopamos cama. Todas as prazas hoteleiras estaban ocupadas; o motivo: era festa en Campo Maior. Pareceunos pouco motivo, pero non quedou outro remedio que facer caso aos consellos do imperturbable recepcionista de hotel que nos informou e desprazarnos a Badajoz.

Agora, cando tomo estas notas, os camareiros, fatigados de trasfegar todo o día, estiran o tempo á vez que suspiran por retirarse; hai máis de media hora que ninguén nos acompaña no restaurante. Por fin, temos hotel.